کودکان بیش‌فعال، که معمولاً با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) شناخته می‌شوند، با چالش‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف زندگی مواجه هستند. یکی از این چالش‌ها، مشکل در دستورپذیری است. دستورپذیری به معنای توانایی کودک در درک و اجرای دستورالعمل‌ها و درخواست‌ها است، اما کودکان مبتلا به ADHD اغلب در پیروی از دستورالعمل‌ها دچار مشکل می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به نارضایتی والدین، معلمان و حتی خود کودک شود. با این حال، با استفاده از روش‌های مناسب و مداخلات صحیح، می‌توان بهبودهایی در دستورپذیری این کودکان ایجاد کرد. کلینیک کاردرمانی آریان در این مقاله به بررسی چالش‌های دستورپذیری بچه های بیش فعال، علل آن و راهکارهای مؤثر برای بهبود این مشکل می‌پردازد.
تعریف و علل بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌شناختی در کودکان است که با علائم مختلفی از جمله بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانش‌گری همراه است. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در تمرکز بر وظایف خود مشکل داشته باشند، به سرعت از یک فعالیت به فعالیت دیگر بروند، و در کنترل رفتارهای تکانشی خود دچار مشکل شوند. این مشکلات می‌تواند منجر به کاهش عملکرد تحصیلی، اجتماعی و رفتاری آن‌ها شود.
اگر قصد انجام کاردرمانی بیش فعالی دارید، با ما در ارتباط باشید.
چالش‌های دستورپذیری در کودکان بیش‌فعال
کودکان مبتلا به ADHD اغلب در پیروی از دستورالعمل‌ها و درخواست‌ها دچار مشکل هستند. این مشکل ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:
- عدم تمرکز کافی: یکی از ویژگی‌های اصلی کودکان بیش‌فعال، ناتوانی در حفظ تمرکز برای مدت طولانی است. وقتی که از آن‌ها خواسته می‌شود تا دستورالعملی را دنبال کنند، ممکن است به دلیل بی‌توجهی نتوانند تمامی جزئیات دستورالعمل را به خاطر بسپارند و یا به درستی اجرا کنند.
- بیش‌فعالی و تکانش‌گری: کودکان بیش‌فعال تمایل دارند به سرعت از یک فعالیت به فعالیت دیگر بروند و بدون فکر به پیامدهای کار خود عمل کنند. این تکانش‌گری می‌تواند منجر به نادیده‌گرفتن دستورالعمل‌ها و انجام کارها به شکلی نامنظم و بی‌برنامه شود.
- مشکلات در مدیریت زمان: کودکان مبتلا به ADHD اغلب در برنامه‌ریزی و مدیریت زمان مشکل دارند. آن‌ها ممکن است درک درستی از ترتیب زمانی وظایف نداشته باشند و به همین دلیل نتوانند دستورالعمل‌ها را به ترتیب و در زمان مناسب اجرا کنند.
- مشکلات در حافظه کاری: حافظه کاری توانایی نگه‌داشتن و پردازش اطلاعات برای مدت کوتاه است. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در این زمینه مشکل داشته باشند و نتوانند اطلاعات مربوط به دستورالعمل‌ها را در ذهن خود نگه دارند و آن‌ها را به درستی اجرا کنند.
- مقاومت در برابر ساختار و نظم: بسیاری از کودکان بیش‌فعال به دلیل طبیعت پرانرژی و تکانش‌گری خود، با ساختارها و قوانین سختگیرانه مشکل دارند. این موضوع می‌تواند باعث شود که آن‌ها در برابر دستورالعمل‌ها مقاومت کنند و به دنبال راه‌های سریع‌تر و غیرقانونی برای انجام کارها باشند.
یکی از راه های درمان بیش فعالی، بازی درمانی میباشد که کلینیک کاردرمانی کودکان آریان همواره آماده ارائه خدمات در این زمینه میباشد.
بیشتر بخوانید: درمان بیش فعالی بدون دارو
راهکارهای مؤثر برای بهبود دستورپذیری در کودکان بیش‌فعال
با وجود چالش‌هایی که کودکان بیش‌فعال در دستورپذیری دارند، والدین و معلمان می‌توانند با استفاده از روش‌های خاص، این مشکل را کاهش داده و به بهبود رفتارهای کودک کمک کنند. در ادامه به برخی از این راهکارها اشاره می‌شود:
- ایجاد دستورالعمل‌های ساده و شفاف: یکی از مهم‌ترین اصول برای بهبود دستورپذیری در کودکان بیش‌فعال، استفاده از دستورالعمل‌های ساده و قابل فهم است. دستورالعمل‌هایی که شامل جزئیات پیچیده یا مراحل طولانی باشد، ممکن است کودک را گیج کند. والدین و معلمان باید از دستورالعمل‌های کوتاه، مستقیم و روشن استفاده کنند تا کودک بتواند به راحتی آن‌ها را درک کند.
- استفاده از نشانه‌های بصری: کودکان بیش‌فعال اغلب با نشانه‌های بصری بهتر از دستورالعمل‌های کلامی واکنش نشان می‌دهند. استفاده از تصاویر، نمودارها یا لیست‌های تصویری می‌تواند به کودک کمک کند تا دستورالعمل‌ها را بهتر درک کند و آن‌ها را به درستی اجرا کند. به عنوان مثال، والدین می‌توانند یک جدول روزانه با تصاویر ساده از وظایف روزمره ایجاد کنند که کودک با نگاه به آن بتواند به راحتی وظایف خود را به یاد بیاورد.
- تکرار و تقویت دستورالعمل‌ها: کودکان مبتلا به ADHD ممکن است نیاز داشته باشند که دستورالعمل‌ها برای آن‌ها چندین بار تکرار شود تا بتوانند به درستی آن‌ها را درک کنند. همچنین، تأکید بر بخش‌های مهم دستورالعمل و تقویت آن‌ها با استفاده از زبان بدنی یا اشاره‌های خاص می‌تواند به بهبود درک کودک کمک کند.
- ایجاد روتین‌های منظم: کودکان بیش‌فعال معمولاً با تغییرات ناگهانی و وظایف نامنظم دچار استرس می‌شوند. ایجاد روتین‌های منظم و قابل پیش‌بینی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا دستورالعمل‌ها را بهتر دنبال کنند و از اضطراب ناشی از تغییرات غیرمنتظره جلوگیری شود. والدین و معلمان باید تلاش کنند تا برنامه‌های روزانه کودک را به‌طور منظم و ثابت نگه دارند و تغییرات را به تدریج معرفی کنند.
- تقسیم وظایف به مراحل کوچکتر: یک راهکار دیگر برای بهبود دستورپذیری در کودکان بیش‌فعال، تقسیم وظایف به مراحل کوچکتر و ساده‌تر است. به جای اینکه از کودک بخواهیم یک وظیفه بزرگ را به‌طور کامل انجام دهد، می‌توانیم آن را به چند مرحله تقسیم کنیم و از او بخواهیم هر مرحله را جداگانه انجام دهد. این روش می‌تواند کودک را کمتر گیج کند و به او کمک کند تا تمرکز خود را بر روی هر مرحله از کار حفظ کند.
- ارائه بازخورد مثبت و تقویت‌های رفتاری: ارائه بازخورد مثبت و تقویت‌های رفتاری یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود دستورپذیری در کودکان بیش‌فعال است. والدین و معلمان باید زمانی که کودک به‌درستی دستورالعمل‌ها را دنبال می‌کند، او را تشویق کرده و با استفاده از تقویت‌های مثبت مانند تحسین، جایزه یا امتیاز، رفتار مثبت او را تقویت کنند. این روش به کودک انگیزه می‌دهد تا در آینده نیز به درستی دستورالعمل‌ها را دنبال کند.
- استفاده از تکنیک‌های مدیریت رفتار: تکنیک‌های مدیریت رفتار می‌تواند به کودکان مبتلا به ADHD کمک کند تا رفتارهای خود را بهتر کنترل کنند و دستورالعمل‌ها را به درستی دنبال کنند. این تکنیک‌ها شامل استفاده از سیستم‌های امتیازدهی، نمودارهای رفتاری و استفاده از زمان‌سنج برای کنترل زمان انجام وظایف است. این روش‌ها به کودک کمک می‌کند تا تمرکز خود را بر روی وظایف حفظ کند و به‌تدریج مهارت‌های دستورپذیری خود را بهبود بخشد.
- کار با متخصصان کاردرمانی کودکان: در برخی موارد، کودکان مبتلا به ADHD نیاز به حمایت‌های تخصصی دارند. کار با متخصصان کاردرمانی، روانشناسی و مشاوره می‌تواند به کودکان و والدین آن‌ها کمک کند تا مهارت‌های لازم برای بهبود دستورپذیری را یاد بگیرند. این متخصصان می‌توانند برنامه‌های درمانی مناسب را طراحی کرده و راهکارهای مؤثری برای مدیریت رفتارهای کودک ارائه دهند.
نقش والدین در بهبود دستورپذیری کودکان بیش‌فعال
والدین نقش بسیار مهمی در بهبود دستورپذیری کودکان بیش‌فعال دارند. آن‌ها می‌توانند با استفاده از راهکارهای مناسب و فراهم‌کردن محیطی حمایت‌گرانه، به کودکان خود کمک کنند تا مهارت‌های لازم را برای پیروی از دستورالعمل‌ها یاد بگیرند. در ادامه به برخی از راهکارهایی که والدین می‌توانند به‌کار گیرند اشاره می‌شود:
- ایجاد محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی: کودکان بیش‌فعال به شدت تحت تأثیر محیط اطراف خود قرار می‌گیرند. والدین باید تلاش کنند تا محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی برای کودک خود فراهم کنند تا او بتواند بر روی دستورالعمل‌ها تمرکز کند. کاهش سروصدا، حذف عوامل مزاحم و ایجاد محیطی منظم می‌تواند به بهبود دستورپذیری کودک کمک کند.
- استفاده از تکنیک‌های تشویقی و بازخورد مثبت: والدین باید توجه ویژه‌ای به تشویق‌های مثبت و بازخورد سازنده داشته باشند. زمانی که کودک دستورالعمل‌ها را به‌درستی دنبال می‌کند، والدین باید با استفاده از تحسین کلامی، لبخند، یا حتی ارائه پاداش‌های کوچک او را تشویق کنند. این رویکرد به کودک نشان می‌دهد که پیروی از دستورالعمل‌ها رفتاری ارزشمند و مورد توجه است. استفاده از سیستم امتیازدهی یا جدول‌های پاداش می‌تواند به کودک انگیزه بیشتری بدهد تا رفتارهای مثبت خود را تکرار کند.
- صبور بودن و پرهیز از انتقاد بیش از حد: کودکان بیش‌فعال ممکن است نیاز به زمان بیشتری برای یادگیری و تطبیق با دستورالعمل‌ها داشته باشند. والدین باید صبور باشند و از انتقادهای مکرر یا تنبیه‌های سخت پرهیز کنند. انتقاد بیش از حد می‌تواند کودک را دچار اضطراب کند و اعتماد به نفس او را کاهش دهد. به جای تمرکز بر اشتباهات، والدین باید به تلاش‌های کودک توجه کنند و پیشرفت‌های او را، حتی اگر کوچک باشند، مورد توجه قرار دهند.
- تقسیم کارها به مراحل کوچکتر: یکی از راهکارهای مؤثر برای کمک به کودک در پیروی از دستورالعمل‌ها، تقسیم کارها به مراحل کوچکتر و ساده‌تر است. والدین می‌توانند هر کار را به چند مرحله کوچک تقسیم کنند و از کودک بخواهند هر مرحله را به‌تدریج انجام دهد. این کار نه تنها فشار را از روی کودک کاهش می‌دهد، بلکه باعث می‌شود کودک با موفقیت بیشتری کارها را انجام دهد.
- ایجاد قوانین و روتین‌های منظم: کودکان بیش‌فعال با داشتن یک ساختار منظم و قوانین روشن بهتر عمل می‌کنند. والدین می‌توانند با ایجاد روتین‌های ثابت روزانه، به کودک کمک کنند تا به دستورالعمل‌ها عادت کند. داشتن ساعت‌های مشخص برای انجام وظایف مختلف، مانند انجام تکالیف یا آماده شدن برای خواب، به کودک کمک می‌کند تا به یک برنامه منظم عادت کند و راحت‌تر دستورالعمل‌ها را دنبال کند.
- ارتباط مستمر با معلمان و متخصصان: والدین باید ارتباط نزدیکی با معلمان کودک و متخصصان کاردرمانی کودکان داشته باشند. آن‌ها می‌توانند از تجربیات این افراد برای شناسایی نقاط قوت و ضعف کودک استفاده کنند و برنامه‌هایی را برای بهبود رفتارهای کودک تنظیم کنند. متخصصان کاردرمانی و روانشناسان معمولاً راهکارهای خاصی را برای هر کودک ارائه می‌دهند که والدین می‌توانند از آن‌ها برای بهبود دستورپذیری کودک استفاده کنند.
نقش معلمان در بهبود دستورپذیری کودکان بیش‌فعال
معلمان نیز نقش مهمی در بهبود دستورپذیری کودکان بیش‌فعال ایفا می‌کنند. آن‌ها می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های مناسب آموزشی و رفتاری، به کودک کمک کنند تا در محیط مدرسه بهتر عمل کند. برخی از راهکارهایی که معلمان می‌توانند در کلاس به کار گیرند عبارتند از:
- ایجاد محیط یادگیری مناسب: معلمان باید محیطی آرام و سازمان‌یافته برای کودکان بیش‌فعال فراهم کنند. کاهش عوامل مزاحم مانند سروصدا یا محرک‌های بیرونی می‌تواند به تمرکز بیشتر کودک کمک کند. همچنین، معلمان می‌توانند محل نشستن کودک را به گونه‌ای تنظیم کنند که کمترین حواس‌پرتی را برای او ایجاد کند.
- ارائه دستورالعمل‌های شفاف و مختصر: معلمان باید دستورالعمل‌های آموزشی را به‌صورت شفاف و مختصر به کودکان ارائه دهند. استفاده از جملات کوتاه و واضح می‌تواند به کودک کمک کند تا به‌درستی دستورالعمل‌ها را درک کند و آن‌ها را دنبال کند. همچنین، معلمان می‌توانند از تکرار و توضیح مجدد برای اطمینان از درک صحیح دستورالعمل‌ها استفاده کنند.
- استفاده از نشانه‌های بصری و کمک‌های دیداری: مانند والدین، معلمان نیز می‌توانند از نشانه‌های بصری و کمک‌های دیداری در کلاس استفاده کنند. استفاده از تخته سفید، نمودارها و تصاویر می‌تواند به کودکان بیش‌فعال کمک کند تا دستورالعمل‌ها را بهتر درک کنند. همچنین، نمایش تصاویر یا نمودارهای مربوط به مراحل مختلف یک وظیفه می‌تواند به کودک در اجرای صحیح وظایف کمک کند.
- تشویق رفتارهای مثبت در کلاس: معلمان باید تلاش کنند تا رفتارهای مثبت کودکان بیش‌فعال را در کلاس تشویق کنند. ارائه بازخورد مثبت، تحسین کلامی و حتی ارائه پاداش‌های کوچک در کلاس می‌تواند کودک را به پیروی از دستورالعمل‌ها و رفتارهای مناسب تشویق کند. استفاده از سیستم‌های تشویقی مانند کارت‌های امتیازی یا جدول‌های پاداش در کلاس نیز می‌تواند بهبود دستورپذیری کودک را تسریع کند.
- تقسیم وظایف به مراحل کوچکتر در کلاس: همان‌طور که در خانه، تقسیم وظایف به مراحل کوچکتر در کلاس نیز می‌تواند به کودکان بیش‌فعال کمک کند تا وظایف را بهتر انجام دهند. معلمان می‌توانند وظایف کلاسی را به چند مرحله ساده تقسیم کنند و از کودک بخواهند هر مرحله را جداگانه انجام دهد. این روش باعث می‌شود که کودک بتواند بر روی هر مرحله تمرکز کند و کار را با موفقیت به پایان برساند.
- ایجاد تعامل مثبت با والدین: معلمان باید به‌طور منظم با والدین کودک در تماس باشند و اطلاعاتی درباره پیشرفت‌ها و چالش‌های کودک در کلاس ارائه دهند. این ارتباط می‌تواند به والدین و معلمان کمک کند تا برنامه‌های مشترکی برای بهبود رفتار کودک تدوین کنند و از روش‌های هماهنگ برای بهبود دستورپذیری کودک استفاده کنند.
نتیجه‌گیری
کودکان بیش‌فعال با چالش‌های زیادی در زمینه دستورپذیری مواجه هستند، اما با استفاده از راهکارهای مناسب می‌توان این مشکل را بهبود بخشید. والدین و معلمان نقش بسیار مهمی در کمک به این کودکان دارند و با استفاده از تکنیک‌های تشویقی، ارائه دستورالعمل‌های شفاف و ایجاد محیط‌های حمایت‌گرانه، می‌توانند به بهبود دستورپذیری و موفقیت تحصیلی و اجتماعی آن‌ها کمک کنند. همکاری والدین، معلمان و متخصصان کاردرمانی کودکان در این زمینه بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند تفاوت‌های بزرگی در زندگی کودکان مبتلا به ADHD ایجاد کند.
